Ըստ Տարածքային կառավարման և ենթակառուցվածքների (ՏԿԵ) նախարարության պաշտոնական կայքի, ընկերությունը Արմավիրի մարզի Տանձուտ համայնքի «Տանձուտ 1» տեղամասում 2018թ. հուլիսի 30-ին ստացել է ավազակոպճային խառնուրդի ընդերքօգտագործման իրավունք 4,05 հա տարածքում և կնքել թիվ Պ-588 պայմանագիրը 25 տարի ժամկետով։ Հարկ է նշել, որ ՏԿԵ նախարարությունն իր տվյալներում չի նշում հողատարածքի նպատակային նշանակությունը։

Տանձուտի համայնքապետարանի քարտուղար Գրիշա Խուրշուդյանի մեկնաբանությամբ, «Ավազպլյուս» ՍՊ ընկերությունը համայնքի հետ կնքել է 4,05 հա գյուղատնտեսական նպատակային նշանակության հողատարածքի վարձակալության պայմանագիր 25 տարի ժամկետով, սակայն իրավունք չի ունեցել զբաղվելու հանքարդյունաբերությամբ՝ առանց հողատարածքի նպատակային նշանակությունը փոխելու։ Քարտուղարի խոսքով, «Ավազպլյուս» ընկերությունը գյուղատնտեսական նշանակության հողատարածքում հանքարդյունաբերությամբ զբաղվելու պատճառով համայնքի ղեկավարի 2018թ. նոյեմբերի 23-ի թիվ 130 որոշմամբ վարչական տույժի է ենթարկվել 100 հազար դրամի չափով։

Տեղեկատվությունը ստուգելու նպատակով այցելեցինք Եղեգնուտ համայնքում տեղակայված «Ավազպլյուս» ընկերության ավազի տեսակավորման արտադրամաս։ Արտադրամասն աշխատում էր բնականոն հունով, իսկ բեռնատարները ավազակոպճային խառնուրդ էին մատակարարում արտադրամասին։
Այսպիսով, «Ավազպլյուս» ընկերությունը Տանձուտ համայնքին միայն հողերի նշանակությունը չփոխելու և հանք շահագործելու համար հասցրել է 21 միլիոն 120 հազար դրամի վնաս։ Իսկ եթե ընկերությունը ժամանակին փոխեր հողերի նպատակային նշանակությունը, որպես հողի հարկ համայնքի բյուջե պետք է տարեկան վճարեր հողի կադաստրային արժեքի 1 տոկոսի չափով:

Արմավիրի մարզպետարանի Գյուղատնտեսության և բնապահպանության վարչության Բնապահպանության բաժնի պետ Գոռ Մելիքյանի փոխանցմամբ, «Ավազպլյուս» ընկերության աշխատանքները կասեցված են հողատարածքի նշանակության փոփոխություն չկատարելու պատճառով։

«Ավազպլյուս» ՍՊ ընկերությունը խնդիրներ ունի նաև Եղեգնուտ համայնքի հետ, որտեղ տեղակայված է իր ավազի տեսակավորման արտադրամասը։ Եղեգնուտի համայնքապետարանի աշխատակազմի քարտուղար Սեդրակ Ալեքսանյանի մեկնաբանությամբ, ընկերությունը 10 տարի առաջ Եղեգնուտի բնակիչ Միշա Մանուկյանից առքուվաճառքի պայմանագրով ձեռք է բերում 1,41 հա գյուղատնտեսական նշանակության հողատարածք։ Այնուհետև, գյուղին վճարելով 1,4 միլիոն դրամ, փոխում է 0,2 հա հողատարածքի նպատակային նշանակությունը և տեղադրում ավազի տեսակավորման սարքավորումներ։ Քարտուղարի խոսքով, ընկերությունը տարեկան 6400 դրամ հողի հարկ է վճարում, մասնավորապես՝ 1400 դրամ 1,41 հա գյուղատնտեսական հողի և 5000 դրամ 0,2 հա արտադրական նշանակության հողատարածքի համար։

Այցելեցինք «Ավազպլյուս» ՍՊԸ ավազի լվացման արտադրամաս։ Աշխատակիցները ասացին, որ իրենք իրավասու չեն հարցերի պատասխանել, անհրաժեշտ է դիմել տնօրենին, բայց, ցավոք տնօրենի գտնվելու վայրը, հեռախոսահամարը չգիտեն։ Խորհուրդ տվեցին ավելի ուշ այցելել։ Երրորդ այցելության ժամանակ աշխատակիցը, ով սեփական անունը չէր հիշում, ասաց․ «Ճիշտը իրենց չանհանգստացնելն է»։
Տեղում, անզեն աչքով, տեսանելի է, որ «Ավազպլյուս» ընկերությունը ավազի տեսակավորման համար 0,2 հա-ից զգալիորեն մեծ տարածք է զբաղեցնում, ինչը ճշտելու համար դիմեցինք քարտեզների օգնությանը։

Քարտեզից տեսանելի է, որ ընկերության ավազի տեսակավորման արտադրամասը տեղակայված է 3 հա հողատարածքի վրա, որից միայն 0,2 հա տարածքն է արտադրական նշանակության։ 1,21 հա տարածքը ընկերության սեփականությունն է, իսկ մնացած 1,59 հեկտարը, ըստ համայնքի ղեկավար Ռազմիկ Մարգարյանի, համաձայնություն է ձեռք բերել սեփականատերերի հետ։
Եղեգնուտ համայնքին «Ավազպլյուս» ընկերությունը հասցրել է 8,47 միլիոն դրամի վնաս՝ միայն հողերի նպատակային նշանակությունը չփոխելու պատճառով։
Եթե Տանձուտ համայնքի ղեկավարը «Ավազպլյուս» ընկերությանը, թեկուզ ձևական, 100 հազար դրամի տուգանք է նշանակել, ապա Եղեգնուտ համայնքի ղեկավարը այդ ձևական մասն էլ չի պահպանել։

Եղեգնուտի գյուղապետ Ռազմիկ Մարգարյանը, ում պաշտոնավարման տարիներին արտադրամասը հայտնվել է գյուղի վարչական տարածքում, ասաց, որ կազմակերպության անունը չի հիշում, միայն գիտի, որ գործունեություն է ծավալում իր սեփական տարածքի վրա։ Տուգանք չի սահմանել, որովհետև իր պաշտոնավարման հետ կապված խնդիրներ է ունեցել, նախ՝ լիազորություններն են դադարեցվել, հետո՝ դատական կարգով վերականգնվել, իսկ հիմա ընդդիմադիր թևը խանգարում է իր բնականոն աշխատանքը կազմակերպել։

Իսկ աշխատակազմի քարտուղար Սեդրակ Ալեքսանյանն ասաց, որ տեսակավորման արտադրամասը պատկանում է «Ավազպլյուս» ՍՊ ընկերությանը, որը տարեկան 1400 դրամ հողի հարկ է վճարում 0,2 հեկտար արտադրական նշանակության հողի համար և 5000 դրամ՝ մնացած 1,2 հեկտարի համար։

Ըստ ՏԿԵ նախարարության պաշտոնական կայքի, ընկերությունը 2016 թվ-ին Արմավիրի մարզի Ապագա համայնքում ստացել է 45 տարի ժամկետով ընդերքօգտագործման թույլտվություն 29,5 հա տարածքի վրա։ Ապագա համայնքի ղեկավար Պետրոս Ավագյանի մեկնաբանությամբ, «Սահակ-1» ՍՊ ընկերության հետ ջրային տարածքի վարձակալության պայմանագիր է կնքվել 45 տարի ժամկետով։

Ապագա համայնքի ղեկավարի խոսքով, համայնքը հսկողություն է սահմանել, որպեսզի տնտեսվարողը չգերազանցի հանքավայրի սահմանները: Տնտեսվարողի գործունեության շնորհիվ համայնքը ոռոգման ջրի խնդիր չունի։

Այս տարածքում հանքարդյունաբերություն է ծավալում «Սահակ-1» ՍՊ ընկերությունը։ Ընկերության գործունեության արդյունքում տասնյակ հեկտար գյուղատնտեսական հողատարածքներ դարձել են անպիտան, քանի որ, բացի ջրային տարածքից, օգտագործվում են նաև այլ հողատարածքներ։ Մեր նկարահանումների ժամանակ ընկերության էքսկավատորներն աշխատում էին չոր տարածքում և ավազ էին բարձում բեռնատար ավտոմեքենաները։

Արդյունքում՝ «Սահակ-1» ՍՊ ընկերությունն իր գործունեության ընթացքում Ապագա համայնքի 45 հա գյուղատնտեսական նշանակության հողատարածքներ դարձրել է անպիտան։ Ապագա համայնքին հասցրած վնասը ՀՀ Կառավարության N 1746-Ն որոշման չափորոշիչներով կազմում է 396,0 միլիոն դրամ։

Կապ հաստատեցինք «Սահակ 1» ՍՊ ընկերության տնօրեն Գուրգեն Դավթյանի հետ, ով ասաց․ «Մենք բացառապես մեզ հատկացված տարածքում ենք գործունեություն ծավալում և շեղումներ չենք կատարում։ Թե ո՞վ, ե՞րբ, ի՞նչ է արել, տեղյակ չեմ։ Մեր գործունեությունը նորմալ է, մենք ոչ մեկին վնաս չենք տալիս, այսքանը կարող եմ ասել»։

Ընդերքօգտագործող ընկերությունների գործունեությունից առաջին հերթին տուժում են գյուղացիական տնտեսությունները, որոնք զրկվում են ընտանիքը կերակրելու վերջին միջոցից։ Տուժում են համայնքները և երկրի բյուջեն, քանի որ ապօրինությամբ ստացված ապրանքը թաքցվում է նաև հարկային մարմիններից։
Միամտություն կլինի ասել, որ համայնքի ղեկավարները տեղյակ չեն ընդերքօգտագործողների ապօրինություններից, վերջապես, ամեն ինչ կատարվում է իրենց աչքի առաջ, և օժտված են լիազորություններով ոչ միայն վարչական տույժեր կիրառելու, այլ նաև լուծելու վարձակալության պայմանագրերը, դիմելու տեսչական մարմիններ՝ կանխելու համար տնտեսվարողների ապօրինի գործողությունները։
Մարզպետարանները ոչ մի լծակ չունեն ազդելու թույլտվությունների տրամադրման, գյուղատնտեսական հողատարածքները՝ որպես արտադրականի օգտագործելու, կամ հանքավայրի սահմանները խախտելու վրա։

Արմավիրի մարզում օգտակար հանածոների արդյունահանման նպատակով ընդերքօգտագործման 31 թույլտվություն է տրվել տնտեսվարողներին, մասնավորապես՝ 16 ավազի, 6 տուֆի, 6 բազալտի, 2 անդեզիտի և մեկ գիպսապարի արդյունահանման թույլտվություն։
Եվ որպեսզի պարզ լինի Արմավիրի մարզի գյուղատնտեսական նշանակության հողատարածքներին հանքավայրերի շահագործման հետևանքով հասցված ընդհանուր վնասների չափը, նշենք, որ հանքարդյունաբերության պատճառով, միայն վերջին 10 տարիների ընթացքում, Արմավիրի մարզի 14 համայնքներում 527 հեկտար հողատարածք դարձել է անպիտան և ենթակա է ռեկուլտիվացիայի։

Իրականում հանքեր շահագործողները պատահական մադիկ չեն։ Նրանք կամ ազդեցություն ունեցող մարդիկ են, կամ՝ նախկին ու գործող պաշտոնյաներ, չնայած հիմնականում հանքերը գրանցված են նրանց մերձավորների, որոշ դեպքերում՝ ընտանիքի անդամների անուններով։
Օրինակ, «Տնաշին Աշոտ» ՍՊԸ-ն պատկանում է նախկին պատգամավոր Նահապետ Գևորգյանին (նրան ճանաչում են «Նովո» մականվամբ)։ Տնօրենը Մնացական Հովհաննիսյանն է, հիմնադիրներն են՝ նախկին պատգամավոր Նահապետ Գևորգյանը և եղբորորդին՝ Բագրատ Գևորգյանը, հավասար բաժնեմասերով։

«Ավազպլյուս» ՍՊԸ հիմնադիրներն են՝ Տիգրան Նազարյանը և Հարություն Յանդյանը՝ 33-ական, Գոռ Առուստամյանը՝ 34 տոկոս բաժնեմասով։ Վերջինս աշխատում է Բարսեղ Բեգլարյանի (Ֆլեշի Բարսեղ) մոտ, ում գյուղացիները համարում են հանքի իրական տերը։
Ըստ գյուղացիների, «Սահակ 1» ավազի հանքավայրը պատկանել է Ապագա համայնքի նախկին ղեկավար Արտաշես Բարսեղյանին, ով 2018 թվ-ին, վաճառելով ընկերությունը Սվետլանա Սիմոնյանին, ընդմիշտ մեկնել է ԱՄՆ։
Անկախ նրանից, թե ովքեր են հանք շահագործողները, գյուղացիական տնտեսությունները մի բան գիտեն՝ իրենք սեփական հողը մշակելու իրավունք ունեն և իրենց իրավունքների պաշտպանը պետք է լինի նաև համայնքի ղեկավարը։

Արգավանդցի Արա Գևորգյանը, ով մեկ հեկտար հողակտոր էր գնել 13 տարի առաջ և հիմա, անկախ իր կամքից, դարձել հանքավայրի հարևանը, պնդում է, որ հասարակ գյուղացին ի զորու չէ միայնակ պայքարել խնդրի դեմ։ Ըստ Գևորգյանի, համայնքի ղեկավարն ընտրվում է համայնքի և համայնքի բնակչի շահը պաշտպանելու, այլ ոչ թե մեծահարուստներին ծառայելու համար, ինչը, ըստ նրա, անում են համայնքի ղեկավարները՝ քաղելով իրենց սեփական օգուտը։ Արգավանդցիները հույս ունեն, որ համայնքների խոշորացման արդյունքում խոշորացված համայնքի ղեկավարն ավելի մեծ լծակներ կունենա իր ազդեցությունն օգտագործելու, համայնքի հնարավորությունները ճիշտ գնահատելու և արդյունավետ կառավարում իրականացնելու համար։