Քրիստինեի ամուսնու (չցանկացավ անունը հրապարակել) մեկնաբանությամբ, իրենք պետական ծրագրով են հիմնվել Բերձորում, տուն են կառուցել, մեծ տնտեսություն են ստեղծել, անասուններ ու թռչուններ պահել և պատերազմի պատճառով իրենց հրահանգել են լքել Բերձորը։ Ընտանիքի հայրը կարողացել է առաջին անհրաժեշտության պարագաներ վերցնել և գալ Հայաստան՝ ընտանիքի մոտ։ Ետ վերադառնալ չեն ցանկանում՝ պատճառաբանելով, որ մեկ անգամ գնացել են և այսօր հայտնվել են այս իրավիճակում՝ դատարկ ու անտուն։ Չկա երաշխիք, որ նույն բախտին չեն արժանանա իրենց երեխաները։

42-ամյա Քրիստինե Ամյանը՝ 10 երեխաների հետ, Հայաստան է եկել Արցախի հանրապետության Քաշաթաղի շրջանի Բերձոր քաղաքից։ Քրիստինեի ամուսինը 2020թ. սեպտեմբերի 27-ին, լսելով տագնապի ազդանշանը, երեխաներին շտապ տեղափոխում է Էջմիածին քաղաք՝ քրոջ տուն, ապա վերադառնում Արցախ և մասնակցում մարտական գործողություններին։ Պատերազմից հետո Հայաստանում ծնվում է ամուսինների 11-րդ երեխան։ Քրոջ փոքր տանը բազմանդամ ընտանիքով անհնարին է դառնում շարունակել ապրելը և, Քրիստինեն ընտանիքով տեղափոխվում է Չոբանքարա։

Քրիստինեն չգիտի, թե հետագայում ինչ կարգավիճակում են հայտնվելու, հույսն ապագայի նկատմամբ լավատեսական չէ։ «Եթե կարգավիճակ ունենայինք, կսկսեինք մտածել բնակարանի մասին,- ասում է 11 երեխաների մայրը և ավելացնում, - չնայած ամուսինս ավագ զավակներիս հետ, օրավարձով աշխատելով, կարողանում են միայն օրվա հացի խնդիրը լուծել»։

Հյուրանոցում բնակվող արցախցիների մեծ մասը կորցրել է իր հարազատին, նրանց բնակավայրը հայտնվել է ադրբեջանցիների հսկողության տակ, ավելի քան մեկ տասնյակ ընտանիքներ գնալու տեղ չունեն, իսկ Հայաստանում կարգավիճակ չունեն, անորոշության մեջ են։

Բազմազավակ այս ընտանիքի նման Արմավիրում շատ ընտանիքներ են ժամանակավոր բնակություն հաստատել։ Ըստ Արմավիրի մարզպետարանի Սոցիալական ապահովության բաժնի տեղեկատվության, մարզում Արցախից ժամանակավոր բնակություն են հաստատել 2308 քաղաքացի։ Մարզպետարանը նրանց պարբերաբար հատկացնում է հագուստ, առաջին անհրաժեշտության իրեր, որոնք ձեռք են բերվում բարերարների կամ տարբեր ծրագրերի միջոցով։

Մեծամոր քաղաքում ժամանակավոր բնակություն են հաստատել Արցախից եկած 570 քաղաքացի։ Ավելի ուշ մի մասը վերադարձել է։ Այսօր Մեծամոր քաղաքի հյուրանոցում ժամանակավոր բնակվում է 131 քաղաքացի։ Եվս 260 քաղաքացի բնակվում է քաղաքի տարածքում՝ բարեկամների տանը կամ վարձակալական հիմունքներով։

Փորձեր կատարել են վերադառնալու Արցախ, սակայն Ստեփանակերտում առաջարկել են հյուրանոցի մեկ սենյակ։ Ընտանիքը համաձայն է վերադառնալու միայն բնակարան ունենալու պայմանով։

Արմավիրի մարզի Արշալույս համայնքում, գյուղապետարանի հարևանությամբ բնակվում են Հադրութից եկած 16 քաղաքացի, որոնք բարեկամական կապով 3 ընտանիք են կազմում։ Նրանք ցանկություն ունեն վերադառնալու Արցախ, եթե բնակարան լինի։ Փորձել են բնակություն հաստատել Ստեփանակերտում, սակայն բազմանդամ ընտանիքին առաջարկել են հյուրանոցի մեկ սենյակ։ Նադեժդա Դավթյանի խոսքով, 16 անձով ինչպե՞ս պետք է բնակվեին այդ փոքրիկ սենյակում։

Այսօր նրանց ապրուստի միջոցը երեխաներին տրվող նպաստն է, 37-ամյա Վիգեն Դավթանի հաշմանդամության թոշակը, Նադեժդայի և Վիգենի ծնողների կենսաթոշակը։
Ընտանիքի չափահասներն աշխատանք են փնտրում գոնե օրավարձով աշխատելու համար։ Երբեմն հաջողվում է օրավարձով աշխատանք գտնել, սակայն այդ 5-6 հազար դրամը չի բավականացնում նույնիսկ օրվա հացի խնդիրը լուծելու համար։ Լինում են օրեր, երբ աշխատանք չի գտնվում։

Արմավիրի մարզպետարանի Ընտանիքի, կանանց և երեխաների իրավունքների պաշտպանության բաժնի պետ Գայանե Հարությունյանը տեղեկացրեց, որ մարզի տարբեր համայնքներում ժամանակավոր բնակություն են հաստատել 2308 քաղաքացի։ Սկզբնական շրջանում արցախցիներին հաճախակի էին տրամադրվում օգնություններ՝ պարենի և առաջին անհրաժեշտության պարագաների տեսքով։ Նրանք օգտվում էին նաև պետական սոցիալական աջակցության ծրագրից, որն այս պահին դադարեցված է։

Բազմաթիվ ընտանիքներ հետ վերադարձան։ Հայաստանում մնացին այն ընտանիքները, որոնց բնակավայրերն այլևս Ադրբեջանի տիրապետության տակ են։ Այս ընտանիքները ժամանակի ընթացքում մոռացության մատնվեցին։ Նրանք գոյատևում են երեխաների նպաստով և թոշակառուների կենսաթոշակով։ Չունեն ինչպես կարգավիճակ, այնպես էլ՝ գնալու տեղ։ Հադրութի շրջանի Տող համայնքից թոշակառու տիկին Անուշիկը, ինչպես շատերը, օրավարձով է աշխատում, որպեսզի կարողանա 18 հոգանոց ընտանիքին կերակրի։ Արշալույսում հացի արտադրամասում է աշխատում։ Միշտ չէ, որ աշխատանք է լինում, նաև բերքահավաքի է գնում։ Ցանկացած աշխատանքի առաջարկ ընդունում է, միայն թե երեխաները սոված չքնեն։ Ասում է՝ ձմռանն ավելի բարդ է լինելու, ծախսերը՝ շատ, աշխատանքը՝ քիչ։ Հուսահատ է, ելք չի գտնում, ասում է՝ ներկան անորոշ է, իսկ ապագան՝ մշուշոտ։ Որքա՞ն է շարունակվելու անորոշ վիճակը, նույնիսկ մոտավոր պատկերացում չունի տիկին Անուշիկը։

«Եվրոպական մեդիահարթակ Հայաստանում. հուսալի և պրոֆեսիոնալ լրատվամիջոցների կառուցում» ծրագիրն իրականացվում է Դոյչե Վելլե Ակադեմիայի, «ԲիԲիՍի Մեդիա Էքշըն»-ի, Ժողովրդավարության զարգացման հիմնադրամի (ԺԶՀ), «Հետք/Հետաքննող լրագրողներ» ՀԿ-ի և «Ֆակտոր ԹիՎի»-ի հետ համատեղ՝ Եվրոպական միության և Գերմանիայի Դաշնային Հանրապետության տնտեսական համագործակցության և զարգացման (BMZ) նախարարության ֆինանսավորմամբ։
Հետազոտությունը պատրաստվել է Եվրոպական միության ֆինանսական աջակցությամբ։ Բովանդակության համար պատասխանատվություն է կրում "ԱԼՏ" Հեռուստախմբագրությունը, և պարտադիր չէ, որ այն արտահայտի Եվրոպական միության տեսակետները։