Մեր հասարակության մեծամասնությունը և շատ պաշտոնյաներ կլիմայի փոփոխություններին լուրջ չեն վերաբերվում և համարում են, որ իրենցից ոչինչ կախված չէ։
ՀՀ Կառավարությունը 2021թ. մայիսի 13-ին N 749-L որոշմամբ հաստատել է կլիմայի փոփոխության հարմարվողականության ազգային գործողությունների ծրագիրը և 2021-2025թթ. միջոցառումների ցանկը։

Հայաստանը հատկապես խոցելի է կլիմայի փոփոխությունների նկատմամբ: Բնակչության ավելի քան մեկ երրորդը կազմում է գյուղական բնակչությունը, իսկ տնտեսությունը մեծապես կախված է գյուղատնտեսությունից: Ըստ գնահատականների՝ Հայաստանի ընդհանուր բնակչության 35%-ը գտնվում է սահմանված աղքատության շեմից ներքև (Համաշխարհային բանկի 2012թ. ՀՀ Կլիմայի փոփոխությունը և գյուղատնտեսությունը Երկրի նկարագիր): Աղքատության պատկերն է՛լ ավելի է խորանում գործազրկության 28,6% մակարդակով և աղքատության գենդերային անհավասար բաշխմամբ: Ֆինանսական և սոցիալական իրավիճակներից ելնելով՝ աղքատության շեմից ցածր գտնվող բնակչության խմբերը խոցելի են կլիմայի փոփոխության տարբեր դրսևորումների նկատմամբ։

Ստոկհոլմի Շրջակա Միջավայրի Ինստիտուտի Հայաստանում երաշտի, հողի էրոզիայի և բնական այլ աղետների պատմական տվյալները, ցածր եկամուտ ունեցող գյուղական համայնքները հատկապես խոցելի են կլիմայի փոփոխությունների հետևանքների նկատմամբ, որոնցով հիմնականում պայմանավորված են այնպիսի երևույթներ, ինչպիսիք են՝ ջրով ապահովվածության մակարդակի անկումը, առողջապահական ռիսկերի ավելացումը, գյուղատնտեսական արտադրողականության անկումը և հիդրոօդերևութաբանական վտանգավոր երևույթների աճը:

Հայաստանի կլիման փոխվում է գլոբալ միտումներին համապատասխան: Վերջին տասնամյակների ընթացքում հիդրոօդերևութաբանական վտանգավոր երևույթների հետ կապված՝ վտանգները զուգակցվել են ջերմաստիճանի փոփոխության տեմպերի էական աճով։ Այսպես, 1929-ից մինչև 2016 թվականն ընկած ժամանակահատվածում դիտվել է միջին տարեկան ջերմաստիճանի բարձրացում 1,23 աստիճանով, ընդ որում՝ 1935-ից մինչև 2016 թվականն ընկած ժամանակահատվածում նվազել է նաև միջին տարեկան տեղումների քանակը մոտ 9%-ով՝ 1960-1991թթ. միջինի համեմատ (ՄԱԿ ԿՓՇԿ ներքո Կլիմայի փոփոխության մասին Հայաստանի 4-րդ ազգային հաղորդագրություն 2020թ)։

Հայաստանի Հանրապետության 2021-2025թթ. Կլիմայական փոփոխությունների հարմարվողականության ազգային ծրագիրը բաղկացած է իրագործման ենթակա միջոցառումների երկու փաթեթից:
Առաջինը միջոլորտային միջոցառումների ամբողջություն է՝ հարմարվողականության գործողությունների հատկորոշման, առաջնահերթությունների որոշման, պլանավորման, ֆինանսների ներգրավման ուղղությամբ երկրի հաստատությունների կարողությունների ամրապնդման, ի լրումն բոլոր մակարդակներում հարմարվողականության հետ կապված հանրային իրազեկման և գիտելիքների զարգացման:
Երկրորդը հարմարվողականության միջոցառումների շարք է վեց առաջնահերթ ոլորտներում, մասնավորապես՝
- ջրային տնտեսություն,
- գյուղատնտեսություն,
- էներգետիկա,
- բնակավայրեր,
- առողջապահություն,
- զբոսաշրջություն։

Քանի որ ջրային տնտեսությունը և գյուղատնտեսությունը սերտ կապված են միմյանց հետ, ուստի այս 2 ոլորտները դիտարկենք միասին՝ տեղայնացնելով Արմավիրի մարզի վրա։ Կլիմայական փոփոխությունների առաջին հարվածը ստացել է Արարատյան արտեզյան ավազանը։ Այն հիմնականում սնվում է գետավազանների ջրային հոսքերով, որոնք իրենց հերթին սնվում են տեղումներով ու ձնհալով։ 2016թ. ԱՄՆ Միջազգային զարգացման հիմնադրամի ուսումնասիրություններով արտեզյան ավազան մուտք գործող ջրային ռեսուրսների ծավալը կրկնակի անգամ նվազել է։ Այս համատեքստում, հաշվի առնելով կլիմայի փոփոխությունների շարունակականությունը, Հայաստանի ջրային ռեսուրսների կառավարման պատասխանատուները միջոցներ պետք է ձեռնարկեն արտեզյան ավազանից վերցվող ջրային ռեսուրսների ծավալների կրճատման ուղղությամբ, որպեսզի պահպանվի ավազանի ջրային հաշվեկշիռը։ Նման միջոցառումներ կամ չեն կատարվում, կամ կատարվում են թերի, որի հետևանքով տեղի է ունեցել արտեզյան ավազանի ստորերկրյա հայելու մակարդակի անկում, միևնույն ժամանակ՝ ավազանի ճնշումային մակերեսի նվազում։ Արտեզյան ավազանի ջրերը հիմնականում օգտագործվում են ձկնարդյունաբերության ոլորտում։
Արտեզյան ավազանի մակարդակի անկումն ուղիղ հարված է Արարատյան դաշտի գյուղատնտեսությանն ու շրջակա միջավայրին։ Արարատյան դաշտը վերածվում է անապատի։ Կրճատվել են բուսական շերտերը, կտրուկ նվազել է հողի խոնավությունը, տեղի է ունենում բուսական շերտի դեգրադացիա։

Սա է պատճառը, որ Արմավիրի մարզի գյուղատնտեսական հողերի 35-40 տոկոսը չի մշակվում։ Վտանգված է երկրի պարենային անվտանգությունը։
Հաշվի առնելով կլիմայի փոփոխությունները և ջրային պաշարների սղությունը, ՀՀ իշխանությունները հորդորում են գյուղացիական տնտեսություններին անցնելու ջրախնայող ոռոգման համակարգերի, մասնավորապես՝ կաթիլային ոռոգման և փոքր ջրամբարների կառուցման։ Այդ նպատակով տնտեսվարողներին և գյուղացիական տնտեսություններին տրամադրվում են տոկոսադրույքի սուբսիդավորմամբ վարկային միջոցներ։
Մեր ուսումնասիրություններով՝ տնտեսվարողների կողմից կառուցված ջրամբարները տեղակայված են ջրանցքների հարևանությամբ և լիցքավորվում են բացառապես ջրանցքների ջրերով։ Ջրամբարների կառուցման տրամաբանության հիմքում դրված էր, որ պետք է ջրամբարում ջուրը կուտակվի անձրևաջրերով և ձնհալի ջրերով, իսկ իրականում ջրամբարների ջուրը կուտակվում է մայր ջրանցքների ջրերով, որոնց մի մասը ներծծվում է հողի մեջ, մի մասը՝ 1100-1200 մմ-ը գոլորշիանում է, մի մասով էլ իրականացվում է կաթիլային ոռոգում։ Եթե ջուրն անմիջապես մայր ջրանցքից վերցվեր, ապա չէին լինի ջրի կորուստներ հողի մեջ և մթնոլորտում։
Կլիմայի փոփոխությունների համատեքստում անհրաժեշտություն է առաջացել, որ հստակ չափորոշիչներ սահմանվեն ջրամբարաշինության և ջրամբարների ջրօգտագործման մեխանիզմների նկատմամբ։

Հայաստանը մեծ անելիքներ ունի կոյուղաջրերի կառավարման գործընթացում։ Արմավիրի մարզում գործող մաքրման կայաններ չկան, կոյուղաջրերը հոսում են շրջակա միջավայր, մասնավորապես՝ Սև ջուր և Քասախ գետեր՝ աղտոտելով ջրավազանները։
Կլիմայի փոփոխություններին հարմարվողականության միջոցառումները բազմաթիվ են, սակայն կան միջոցառումներ, որոնք շատ կարևոր են, չեն պահանջում մեծ ներդրումներ և կլիմայի փոփոխություններին մեղմելու առումով մեծ արդյունավետություն ունեն։ Խոսքը վերաբերում է կանաչ տարածքների ավելացմանը։
Կանաչ տարածքները մի կողմից կլանում են ածխաթթու գազը, մյուս կողմից՝ արևի ճառագայթները, որը մեղմում է մթնոլորտի գերտաքացումը։ Հարկ է նշել, որ օդի ջերմաստիճանը դա արևի ճառագայթների անդրադարձն է երկրի մակերևույթից։ Եթե արևի ճառագայթները երկրի մակերևույթի վրա կանաչ ծածկույթի տեսքով դիմադրության հանդիպեն, կկորցնեն իրենց ջերմաստիճանի որոշ մասը և անդրադարձն ավելի մեղմ կստացվի, քան մերկ մակերևույթից։
Նորից օրինակ բերենք Արմավիրի մարզի քաղաքային բնակավայրերից, որտեղ կանաչ տարածքները ոռոգման ջրի բացակայության պատճառով նվազում են։ Միայն Արմավիր քաղաքում հարյուրավոր հեկտար հողատարածքներ ոռոգման ջրի պատճառով վերածվել են անապատի։ Պատահական չի համարվում այն փաստը, որ ամեն տարի գրանցվում է 40 և ավելի աստիճան մթնոլորտի տաքացում։

«Եվրոպական մեդիահարթակ Հայաստանում. հուսալի և պրոֆեսիոնալ լրատվամիջոցների կառուցում» ծրագիրն իրականացվում է Դոյչե Վելլե Ակադեմիայի, «ԲիԲիՍի Մեդիա Էքշըն»-ի, Ժողովրդավարության զարգացման հիմնադրամի (ԺԶՀ), «Հետք/Հետաքննող լրագրողներ» ՀԿ-ի և «Ֆակտոր ԹիՎի»-ի հետ համատեղ՝ Եվրոպական միության և Գերմանիայի Դաշնային Հանրապետության տնտեսական համագործակցության և զարգացման (BMZ) նախարարության ֆինանսավորմամբ։
Հետազոտությունը պատրաստվել է Եվրոպական միության ֆինանսական աջակցությամբ։ Բովանդակության համար պատասխանատվություն է կրում "ԱԼՏ" Հեռուստախմբագրությունը, և պարտադիր չէ, որ այն արտահայտի Եվրոպական միության տեսակետները։