ՀՀ Ջրային օրենսգրքում 2018թ. մարտի 2-ին կատարված փոփոխությունների և լրացումների համաձայն Հոդված 62․2 -ը, որը վերաբերում է համայնքներում կեղտաջրերի հեռացմանը և մաքրմանը, ուժի մեջ կմտնի 2030թ. հունվարի 1-ից։

«Գարշահոտը կոկորդներիս է»․ Բացահայտելով Արտաշարի թունավոր ճշմարտությունը՝ կոյուղաջրերի եւ ոռոգման միջնագծում

Վ

անիկ Մանուկյանը 12 տարի աշխատում է «Արմավիր» Ջրօգտագործողների ընկերությունում՝ որպես Արտաշար պոմպակայանի հսկիչ-օպերատոր։ Աշխատանքային գրաֆիկ չունի, նրա աշխատանքային ժամերը խիստ կախված են

Արտաշարի հարևանությամբ գտնվող Զարթոնք համայնքում 1998 թվ-ին կոյուղաջրի պատճառով խոլերիայի համաճարակ բռնկվեց և 270 մարդ հոսպիտալացվեց։ 2020 թվականին Զարթոնք գյուղում 2 արտեզյան հոր կառուցվեց, և լրացուցիչ ոռոգման ջուրը հնարավորություն տվեց գյուղացիներին հրաժարվել կոյուղաջրից։ Այժմ կոյուղաջրերին ամբողջությամբ տնօրինում է Արտաշար գյուղը։ Ոռոգման սեզոնին որքան էլ գյուղացիները խուսափեն ջրի հետ անմիջական շփումից, միևնույն է, չի ստացվում։ Իսկ ամռան շոգին գարշահոտը տարածվում է ամբողջ գյուղով, պատուհանները բացելն անհնար է դառնում, խոշոր եղջերավոր անասունները հաճախ խմում են ջրատարով հոսող կեղտաջուրը։ Համաճարակաբան Աշխեն Պողոսյանի վստահեցմամբ՝ իրավիճակը ծայր աստիճան վտանգավոր է դառնում հատկապես, երբ ոռոգման սեզոնին կեղտաջրերի հետ շփումներից ապահովագրված չեն երեխաները, մեծերը, կենդանիները։

Կենդանիները հարմարվել են կոյուղաջրերին

Կոյուղաջրերը հոսում են Արտաշարի գյուղամիջով

Մենք այդպիսի վիճակագրություն չունենք, թե կեղտաջրերի պատճառով քանի մարդ է վարակվել աղիքային հիվանդությամբ, քանի որ այն չի տարանջատվում, թե հատկապես ինչ հարուցիչ է պատճառ հանդիսացել, իսկ մաշկային հիվանդությունների դեպքում՝ կարմրածություն, քոր, ցան, մեծ մասամբ մարդիկ չեն էլ դիմում բժշկի։ Խստորեն պետք է արգելվի կեղտաջրերի օգտագործումը ոռոգման նպատակով և մարդկանց շփումն այդ ջրերի հետ։ Բաց ձեռքերով նրանք շփվում են այդ ջրերի հետ, հետո առանց ձեռքերն ախտահանելու կարող են գնալ տուն, հաց ուտել, շփվել երեխաների հետ՝ չմտածելով, որ հիմնական հարուցիչները կարող են այդ միջոցով անցնել և դառնալ աղիքային հիվանդության պատճառ»։

Աշխեն Պողոսյան
Համաճարակաբան

«Այս ջրերն իրենց մեջ պարունակում են բազմաթիվ հիվանդությունների հարուցիչներ՝ սկսած աղիքային խմբի վարակներից, մինչև դիզինտերիա, սալմոնելոզ և խոլերիայի հարուցիչներ։ Կոյուղաջրերը կարող են ինչպես մաշկային, այնպես էլ աղիքային խմբի հիվանդությունների պատճառ դառնալ։

րտաշարցի Գոհար Սուլթանյանի տունն անմիջապես ջրատարի ափին է, որով հոսում է կոյուղաջուրը։ «Նախկինում գորտերի կռկռոցը չէր դադարում։ 15-20 տարի առաջ երեխաներն այստեղ լողանում էին, ձուկ բռնում ջրատարից։

Թամարա Ալոյանը նույնպես ջրատարի հարևանությամբ է բնակվում, վախենում է երեխաների առողջության համար։ Նա չի մոռացել Զարթոնքում բռնկված խոլերիայի համաճարակը, որը մարդկային 2 կյանք խլեց, ասում է՝ փոքրերին դուրս չենք թողնում, հանկարծ ջրերի մեջ չմտնեն, չհիվանդանան, դարպասը փակ ենք պահում, ասում ենք ներսը խաղացեք։

Մենք էլ չենք կարողանում դուրսը նստել, գարշահոտը կոկորդներիս է։ Շոգ ամիսներին մի հատ պատուհան չենք կարողանում բաց թողնել մի քիչ հովանա, հոտը տուն է լցվում, էդ ջրից մոծակները մարդու աչք են հանում։

«Դեռևս խորհրդային տարիներին թեզ էր շրջանառվում, որ կոյուղաջրերը, ունենալով կենսաբանական ծագում, կարող են ծառայել որպես պարարտանյութ և նպաստել գյուղմթերքի արտադրությանը։

Ա

Կեղտաջրի հայտնվելուն պես գորտերն ու ձկները վերացան, իսկ ջրատարը դարձավ վարակի բուն։ Ես ասթմայով հիվանդ կին եմ, հիմա դուրս եկա գնամ խանութ, արդեն խեղդվում եմ։

Ամբողջ տարին մենք էս հոտն ենք շնչում։ Ձմռանը ջրատարը նույնպես լիքն է կեղտաջրով։ Ճիշտ է, մի քիչ հոտը մեղմանում է, բայց տանդ առաջ ամեն վայրկյան էս կեղտոտ ջուրը շատ տհաճ է», - ասում է տիկին Գոհարը։

Այս թեզն այսօր չի գործում, քանի որ արդի լվացող միջոցներն ու պարագաները մեծ քանակությամբ դետերգենտ քիմիական տարրեր են պարունակում, որոնք վնասակար են ոչ միայն բույսերի, այլ նաև մարդկանց առողջության համար», - ասում է բնապահպան Հենրիկ Ալեքսանյանը։

Արմավիրի մարզում անգործության է մատնված Արմավիր և Մեծամոր քաղաքների կոյուղաջրերի մաքրման կայանը։ Կեղտաջրերը, հոսելով երկրի մակերևույթով, թափվում են Սևջուր գետ, այնուհետև օգտագործվում ոռոգման նպստակով։

Վաղարշապատ քաղաքի կոյուղաջրերի մաքրման կայանը նույնպես անգործության է մատնված։ Կոյուղաջրերը Լուսագյուղի մոտակայքում լցվում են Քասախ գետ, այնուհետև, միախառնվելով Սևջուր գետի կեղտաջրերին, թափվում են Արաքս գետ։

Հենրիկ Ալեքսանյան
Գյուղ․ գիտությունների թեկնածու

Արտաշար գյուղը գտնվում է Արմավիրի մարզի Մեծամոր համայնքում։ Բնակավայրից մինչև Արմավիր մարզկենտրոն 11 կմ է։ Գյուղը հիմնադրվել է 1950 թվականին։ Վերջին մարդահամարով գյուղում բնակվում է 1218 մարդ։ Բնակիչների մեծ մասը եզդի ազգի ներկայացուցիչներ են։ Գյուղացիները հիմնականում զբաղվում են բանջարաբոստանային կուլտուրաների մշակությամբ և անասնապահությամբ։

Եթե առաջին երկու խնդիրների հետ փոքր-ինչ հարմարվել են ու ստիպված են դիմանալ գարշահոտին, ապա բերքի իրացման խնդիրը ոչ միշտ է հաջողվում լուծել։
Նախ՝ մարզի բոլոր գյուղացիական տնտեսությունների նման արտաշարցիները կոյուղաջուրը գնում են «Արմավիր» ՋՕ ընկերությունից՝ 1 խոր.մետրի համար վճարելով 11 դրամ։ Գյուղատնտեսական մթերքի գնորդները կոյուղաջրի պատճառով չեն մտնում Արտաշար։ Արտաշարցին իր մշակած սմբուկը, լոլիկը, պղպեղը, սեխն ու ձմերուկը անձամբ պետք է շուկա տանի և բոլոր տեսակի հնարքները գործադրի, որպեսզի շուկայում գնորդները գլխի չընկնեն, որ մթերքը բերված է Արտաշարից։

Ա

րտաշարցիների խոսքով, կոյուղաջրերի պատճառով բազմաթիվ խնդիրներ են ունենում՝ կապված առողջության, օդի աղտոտվածության և գյուղմթերքի իրացման հետ։

Կան բանջարաբոստանային կուլտուրաներ, որոնք արտաշարցիները չեն մշակում, մասնավորապես՝ կարտոֆիլ, գազար, կաղամբ։ Գյուղացիները գիտեն, որ այն մշակաբույսերը, որոնք աճում են հողի տակ, առողջության համար կարող են վտանգավոր լինել։ Ի՞նչու, այդքան էլ չեն պատկերացնում։ Համաճարակաբան Աշխեն Պողոսյանը բացատրում է․ - «Սոխը, սխտորը, գազարը, կարտոֆիլը, ճակընդեղը, կանաչին, բոլոր այն տեսակի բանջարեղենները, որոնք սնվում են հողի մակերևույթի տակ, առավել շատ քանակությամբ ջուր են կլանում։ Բնականաբար դրանց մեջ պարունակվող վնասակար նյութերի ռիսկայնությունն ավելի է մեծանում»։

Արտաշարցի Համլետ Մովսիսյանը 2 հեկտար հողատարածք ունի, սեխ, սմբուկ, լոլիկ ու առվույտ է մշակում։ Նրա մեկնաբանությամբ, կոյուղաջրերի խնդիրը բազմաթիվ ատյաններում բարձրացրել է, բայց արդյունքի չի հասել։ Ասում է՝ լուծումներ է առաջարկել, կրկին ապարդյուն։ «Խնդիրը կայանում է նրանում, որ կոյուղաջրով ոռոգվող տարածքում 3 լքված արտեզյան հոր կա։ Համագյուղացիների հետ հորերն ուսումնասիրել և համոզվել ենք, որ հորերում ջուր կա, մնում է պոմպ տեղադրել և էլեկտրաէներգիայի հարցը լուծել, իսկ այդ աշխատանքները մեծ ներդրումներ չեն պահանջում։
Հեղափոխությունից հետո եկան նայեցին, խոստացան մինչև աշուն խնդիրը լուծել, բայց ոչ մի տեղաշարժ։ Բոլոր համապետական ընտրություններում խոստումներ են տալիս, ընտրվելուց հետո մոռանում են Արտաշարի ճանապարհն էլ, ոռոգման խնդիրն էլ։

Նախկինում, երբ գյուղապետ էինք ընտրում, էլի հույս կար, մտածում էինք համայնքի ղեկավար է, մենք իրեն կստիպենք, ինքն էլ վերևները կբարեխոսի, հորերի հարցը կլուծվի։ Համայնքների միավորումից հետո այդ հույսն էլ կորավ»։

Հայաստանում մաքրման կայանների անգործության շարքը սկսվեց Արմավիրից, տարածվեց հյուսիսային բնակավայրեր, այնուհետև՝ մայրաքաղաք և ամբողջ հանրապետություն։ Հայաստանում շրջակա միջավայրի և ջրային ռեսուրսների աղտոտումը շարունակվում է։
«Ազգային ջրային համագործակցություն» ՀԿ նախագահ Արևիկ Հովսեփյանի մեկնաբանությամբ, ՀՀ Կառավարությունը հակված է միանգամից կենսաբանական մաքրման կայանների կառուցման տարբերակին, որի համար մեծ ներդրումներ են անհրաժեշտ։ Փորձագետի կարծիքով, ինչ-որ տեղից պետք է սկսել, գոնե փուլային տարբերակով, նախ՝ կառուցել կոշտ մաքրման կայաններ հատկապես փոքր բնակավայրերում, այնուհետև անցում կատարել կենսաբանական մաքրման կայանին։ Դա հնարավորություն կտա աստիճանաբար խնդիրը հասցնել հանգուցալուծման։

Ի

պատասխան ԱԼՏ հեռուստախմբագրության հարցմանը Տարածքային կառավարման և ենթակառուցվածքների նախարարությունը հստակ պատասխան չտվեց ինչպես ծրագրի նախագծի, այնպես էլ արժեքի և ժամկետների մասին։

«Խնդիրն առաջնահերթ է մարզի համար։ Մեր մասնագետների նախնական հաշվարկով, խնդիրը հնարավոր է լուծել 5-7 մլն ԱՄՆ դոլարի շրջանակում։

Այնուհետև, ուսումնասիրելով գերմանական փորձը, հանգել են եզրակացության, որ ավելի մեծ գումար անհրաժեշտ կլինի։ Այնուամենայնիվ, ծրագրի մեկնարկը տրված է, մնում է առանձին դետալների կարգավորումը», - ասաց Արմավիրի մարզպետ Էդվարդ Հովհաննիսյանը։

Ըստ օրենքի պահանջի տարածաշրջանի բնակչությունը պետք է համբերությամբ լցվի ու սպասի ևս 7 տարի։ Սակայն Զարթոնքի համաճարակի համատեքստում իշխանությունները պետք է հնարավոր ջանք գործադրեն այդ ժամանակահատվածը կրճատելու համար։