Տանիքի և ապաստանի միջև

էթիկական ճգնաժամ ԼՂ տեղահանվածների
բնակարանային ապահովման ծրագրում

29-ամյա Գայանե Գրիգորյանը 3 անչափահաս երեխաների և ամուսնու հետ ստիպված է լքել Մեծամորում վարձակալած բնակարանը, քանի որ ամսական 120 հազար դրամ վարձը վճարելու հնարավորություն չունի։ Նորակերտում ավելի վատ պայմաններով, բայց կես գնով տուն է վարձակալել, ժամանակավորապես կբնակվի այնտեղ, մինչև հասկանա՝ բնակարանային ծրագրի շահառու կդառնա՞, թե՞ կմերժվի։

Անժելա Ստեփանյան
Թեհմինե Մկրտչյան

.................այանեն, ինչպես ԼՂՀ-ում բնակվող մյուս քաղաքացիները, ................ 2023թ. սեպտեմբերի 29-ին բռնեց գաղթի ճանապարհը ................ ճանապարհը։ Ապրում էր Մարտակերտի շրջանի Չլդրան գյուղում։ Սեպտեմբերի 24-ին ընտանիքն արդեն Ստեփանակերտում էր, Գայանեն հիվանդանոցում խնամում էր քրոջ վիրավոր որդուն, իսկ ամուսինը զբաղված էր երեխաներով։
Սեպտեմբերի 25-ին ամուսինը Գայանեին տեղեկացնում է, որ գնում է բենզինի հետևից, որպեսզի առավոտյան դուրս գան։
Շատ չանցած Գայանեն լսում է բենզալցակայանի պայթյունի ձայնը: Գայանեն հիվանդանոցից շտապում է դեպքի վայր, սակայն չի գտնում ամուսնուն։ 2 օր փնտրելուց հետո պարզում է, որ ամուսնուն՝ Բորիս Ղուլյանին, սեպտեմբերի 27-ին ծանր վիճակում ուղղաթիռով տեղափոխել են Երևան։ Չնայած ավտոմեքենայի ղեկին չէր նստել, սակայն հարևանների օգնությամբ լիցքավորում է ավտոմեքենան ու երեխաներին տեղափոխում Հայաստան։ Ստեփանակերտ-Գորիս անվերջանալի թվացող ճանապարհն անցնում է 3 օրում։
Գայանեն Երևանի Այրվածքաբանության և մաշկաբանության ազգային կենտրոնում գտնում է ամուսնուն այրված վերջույթներով։ Բորիսին այցելելուց հետո, 3 աղջիկների հետ գալիս է Արմավիրի մարզի Մեծամոր քաղաք՝ ծնողների մոտ, ովքեր 2020 թվ-ին Դադիվանքից էին տեղահանվել և բնակություն հաստատել այստեղ։ Շուրջ 3 ամիս Գայանեն, քույրը և եղբայրը իրենց ընտանիքների հետ միասին՝ 19 հոգի, ապրում են մեկ սենյականոց բնակարանում ծնողների հետ։

Բնակարան վարձակալելու և տեղափոխվելու նպատակով Գայանեն դիմում է պետական աջակցության ծրագրերին, սակայն դիմումները մերժվում են՝ պատճառաբանելով, որ Գայանեի ամուսինը՝ Բորիս Ղուլյանը, ՀՀ-ում ունի անշարժ գույք, որը գտնվում է Գեղարքունիքի մարզի Վարդենիս քաղաքի Չարենցի 18 շենքի 35 հասցեում։
Ավելի ուշ Գայանեն պարզում է, որ ամուսնու ծնողները խորհրդային տարիներին աշխատել են Սոթքի ոսկու հանքավայրում և բնակվել են հանքավայրի հանրակացարանում։ 90-ական թվականներին Վարդենիսի քաղաքապետարանը տրամադրել է «օրդեր», որտեղ նշված են եղել ամուսնու ծնողների և երկու երեխաների անունները։

Բորիսի ծնողները զոհվում են Արցախյան առաջին պատերազմի ժամանակ, և միայն 2004 թվականին անչափահաս Բորիսի պապիկը, հայտնաբերելով բնակարանի «օրդերը», դիմում է կադաստրի պետական կոմիտե և ստանում սեփականության վկայական, որտեղ 4 համասեփականատերեր են նշվում Բորիսը, ծնողները և քույրը։ Վերջինս 2004 թվ-ին նույնպես անչափահաս է լինում։
Վարդենիսի համայնքապետարանը Գայանեի պահանջով ուսումնասիրություն է կատարում այդ բնակարանում և եզրակացություն կազմում, որ բնակարանը պիտանի չէ բնակության համար։
Մեր նկարահանող թիմը Գայանեի հետ մեկնեց Վարդենիս՝ տեղում ծանոթանալու ընտանիքին բոլոր օժանդակության ծրագրերից և փախստականի կարգավիճակից զրկած բնակելի տարածքին։

Սա ԼՂ-ից բռնի տեղահանված ընտանիքների ամենահաճախ հանդիպող երևույթներից է։ Օրինակ, Արմավիրի մարզի Բաղրամյան համայնքի Լեռնագոգ բնակավայրի Խաչատրյան փողոցի 22 հասցեում կան ԼՂ բռնի տեղահանված 15 չափահաս համասեփականատերեր, ովքեր այդ մասին տեղյակ չեն եղել և իմացել են միայն պետական աջակցության ծրագրին դիմելուց հետո։

Գեղարքունիքի մարզի Վարդենիս քաղաքի Չարենցի 46 (18) շենքի 35 բնակարան

...............․․ արինե Ալեքսանյանը Հայաստան է տեղափոխվել 2020թ. ...............․․ սեպտեմբերի 27-ին, ԼՂՀ Մարտակերտի շրջանից։ Մարինեի ...............․․ ամուսինը զոհվել է 44-օրյա պատերազմի առաջին օրը։ 3 անչափահաս երեխաների հետ բնակվում է Մեծամոր քաղաքի հյուրանոցում։ Աշխատում է Ակնալիճ գյուղի միջնակարգ դպրոցում՝ որպես մաթեմատիկայի ուսուցիչ։ Ամուսինը հուղարկավորված է Մեծամոր քաղաքի Արցախյան պատերազմում զոհվածների պանթեոնում։

2023 թվականին, դառնալով ԱՀ Կառավարության 2022թ. մայիսի 10-ի N 505 որոշման շահառու, 2023թ. փետրվարի 17-ին ԱՀ Բնակարանային հարցերի կոմիտեից ստացել է վկայագիր։ Վկայագիրը հնարավորություն է տվել Մարինեին 365 օրվա ընթացքում Հայաստանում ձեռք բերել մինչև 21 մլն արժողությամբ բնակարան։
Մարինեն հարազատներին տեսակցելու նպատակով 2023թ. հունիսին երեխաների հետ մեկնել է Արցախ և շրջափակման պատճառով չի կարողացել վերադառնալ։
Սեպտեմբերին՝ արդեն բռնի տեղահանման ժամանակ, ծնողների հետ եկել է Հայաստան ու տեղեկացել, որ իր վկայագիրն առ ոչինչ է:

Մարինեի մեկնաբանությամբ, ինքը Մեծամոր քաղաքից չի ցանկանում դուրս գալ, քանի որ ամուսինը հուղարկավորված է Մեծամորի պանթեոնում, իսկ երեխաները, արդեն երեք տարի է, դպրոց են հաճախում Մեծամորում և հարմարվել են շրջապատին։ Նոր ծրագրով ինքը հնարավորություն կունենա բնակարան գնել մինչև 12 միլիոն արժողությամբ, իսկ Մեծամորում այդ գումարով բնակարան գնելը տեսականորեն անհնար է։

Արցախի Հանրապետությունը դադարել էր գոյություն ունենալուց, հետևաբար ինքը նոր հիմունքներով կարող էր օգտվել արդեն Հայաստանում ԼՂ բռնի տեղահանված ընտանիքների բնակարանային ապահովման պետական աջակցության ծրագրից։

ՀՀ Աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարությունից մեր հարցմանը պատասխանեցին, որ ԱՀ կառավարության 2022 թվականի մայիսի 10-ի N 505-Ն որոշմամբ հաստատված՝ «Պատերազմական գործողությունների հետևանքով զոհված կամ անհայտ բացակայող ճանաչված անձանց տեղահանված ընտանիքների համար Հայաստանի Հանրապետությունում բնակարանային մատչելիության ապահովման նպատակով պետական աջակցության ծրագրի» շրջանակում ՀՀ Աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարությունը որևէ գործառույթ չի իրականացնում: ՀՀ Աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարությունը ՀՀ կառավարութան 2024 թվականի մայիսի 16-ի N 710-Լ որոշման մեջ սահմանել է առաջնահերթություններ՝ հաշվի առնելով զոհվածների ընտանիքներին և պատերազմական գործողությունների հետևանքով հաշմանդամություն ձեռք բերած անձանց իրավունքները՝ նրանց տալով հնարավորություն օգտվելու ծրագրի առաջին փուլից:

...........վետ Ծատրյանը Ստեփանակերտից կնոջ հետ Հայաստան է ........․․.......տեղափոխվել 2023թ. սեպտեմբերի 28-ին։ Ունի ...........․․....փախստականի կարգավիճակ։ Հանդիսանում է ՀՀ Կառավարության 2024թ. մայիսի 16-ի N 710-Լ որոշման Բնակարանային ապահովման պետական աջակցության ծրագրի շահառու։

Ծատրյանի մեկնաբանությամբ, կնոջ հետ միասին իրենց հնարավորություն է տրված մինչև 8 միլիոն դրամով բնակարան ձեռք բերել, եթե տուն գտնեն սահմանամերձ բնակավայրերում, որը գործնականում անհնարին է, իսկ մնացած վայրերում իրենց հնարավորությունը մինչև 6 միլիոն դրամի սահմաններում է։ Տների գներն օր-օրի բարձրանում են։ Մինչև ծրագրից օգտվելու մեր հերթը հասնի՝ օժանդակության գումարը ծիծաղ կառաջացնի։

"Լեռնային Ղարաբաղից բռնի տեղահանված ընտանիքների բնակարանային ապահովման պետական աջակցության ծրագրով աջակցության չափերը սահմանվել են անշարժ գույքի շուկայում գործող սակագների ուսումնասիրությունների արդյունքների հիման վրա: Ըստ այդմ, սահմանված սահմանաչափերն իրատեսական են ՀՀ-ում՝ հատկապես մարզային բնակավայրերում անշարժ գույքի ձեռքբերման կամ կառուցման համար":

Աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարությունից մեր հարցմանը պատասխանեցին, որ՝

Արցախից բռնի տեղահանվածների բնակարանային ապահովման պետական աջակցության ծրագիրը "Հայկական ավանդույթը" չխախտեց՝ անգամներով թանկացան ինչպես բնակարանների գները, այնպես էլ՝ բնակարանների վարձավճարները։

Սոնա Աբրահամյանն իր 6 անչափահաս երեխաների հետ Հայաստան է եկել 2020 թվականին, Ասկերանի շրջանից։ Ստացել է մինչև 10 մլն դրամ արժողությամբ բնակարան ձեռք բերելու վկայագիր։
Ընտանիքը կերակրելու նպատակով 2022 թվականին ստիպված է եղել ոսկու գրավադրմամբ վարկ վերցնել։ Ձմռան ամիսներին հնարավոր չի եղել օրավարձով աշխատանք գտնել և չի կարողացել սպասարկել վարկը։ Արդյունքում, բացի գրավադրված ոսկին կորցնելուց, բանկին պարտք է մնացել ևս 100 հազար դրամ, որը մինչ օրս չի կարողանում վճարել։
Սոնայի մեկնաբանությամբ, հայտնվել է «սև ցուցակում», բանկերը համաձայն են իր հետ գործարք կատարել միայն ժամկետանց պարտքը մարելուց հետո, որի հնարավորությունը նա չունի։
10 միլիոն դրամով բնակարան գնել այսօրվա պայմաններում անհնար է, իսկ 6 երեխաների հետ հեռավոր սահմանամերձ գյուղեր գնալ չի ցանկանում։ 2 աղջիկներն այս տարի ավագ դպրոց պետք է հաճախեն, սահմանամերձ բնակավայրից քաղաք նրանց ամեն օր տեղափոխումն անհնար կլինի, - ասում է Սոնան և ավելացնում, - 2023 թվ-ին տեղահանվածների համար նախատեսվող բնակարանային ծրագրով կարող էր մինչև 21 միլիոն դրամ ստանալ և մարզկենտրոնին ավելի մոտ բնակավայրում բնակարան գնել։
Մեր հարցմանը Աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարությունից պատասխանեցին, որ՝

"Այն անձինք, ովքեր ՀՀ կառավարության 2022թ. փետրվարի 17-ի N 169-Լ որոշման շրջանակում 2024թ. հուլիսի 1-ի դրությամբ դիմել և ստացել են հավաստագիր, այն պետք է իրացնեն միայն 169-Լ որոշման շրջանակում: Տեղեկացնում ենք, որ հավաստագրից հրաժարվելու դեպքում 169-Լ որոշման շահառուները չեն կարողանա օգտվել ՀՀ կառավարության 2024թ. մայիսի 16-ի N 710-Լ որոշումից":

...............․․ուլիետա Սողոմոնյանը 7 անձից բաղկացած ընտանիքով ........․․.......Հայաստան է տեղափոխվել 2023թ. սեպտեմբերի 27-ին, ........․․.......Մարտունու շրջանի Բերդաշեն գյուղից։ Բնակվում է Մեծամոր համայնքի Նորապատ գյուղում։
Ծնվել է Բաքու քաղաքում։ Բնակարանային ապահովման պետական աջակցության ծրագրից օգտվելու համար պետք է ընդունի ՀՀ քաղաքացիություն, սակայն քաղաքացիություն ստանալու իր դիմումը չի ընդունվել ծննդյան վկայականի բացակայության պատճառով։
Տիկին Ջուլիետան գաղափար անգամ չունի, թե որտեղից կարող է ձեռք բերել ծննդյան վկայական։

Որքան մոտենում է Բնակարանային ապահովման պետական աջակցության ծրագրի առաջին փուլի դիմումների ընդունման ժամկետը, այնքան բարդանում է ՀՀ քաղաքացիություն ստանալու գործընթացը։ Անձնագրային բաժանմունքներում առավոտյան ժամը 07։00-ից հերթագրվում են, որ կարողանան մուտք գործել բաժանմունք, - ասում է տիկին Ջուլիետան։

ԼՂ բռնի տեղահանված քաղաքացիների մեկնաբանությամբ, իրենց մտքով անգամ չէր անցնում, որ վերջին անգամ են դուրս գալիս սեփական բնակարանից, այլապես պատրաստված կգային Հայաստան և խնդիրներ չէին ունենա։
Նրանց կարծիքով, հաշվի առնելով կուտակված խնդիրները, ՀՀ իշխանությունները դրանց կարգավորման համար պետք է իրավական լուծումներ առաջարկեն, ինչը կարագացնի նաև բնակարանային ապահովման պետական աջակցության ծրագրի ընթացքը։

ՀՀ Փաստաբանների պալատի անդամ, փաստաբան Գուրգեն Գրիգորյանի մեկնաբանությամբ, նման բազմաթիվ դեպքեր են արձանագրվել: Բռնի տեղահանման ժամանակ շատ քաղաքացիներ չեն հասցրել իրենց հետ վերցնել անձը հաստատող և մի շարք կարևոր նշանակություն ունեցող փաստաթղթեր։ Այս դեպքում քաղաքացին կարող է դատական կարգով հաստատել փաստը և վերականգնել բացակայող փաստաթուղթը։

Գուրգեն Գրիգորյան

ՀՀ Փաստաբանների պալատի անդամ, փաստաբան

Արմավիրի մարզի Խոյ համայնքի Հայթաղ գյուղի բնակիչ Գեորգի Ղազարյանի տղան ավարտել է Վազգեն Սարգսյանի անվան ռազմական ակադեմիան։ Տղան, միայն անձնագրի 070 կոդի պատճառով, չի կարողանում աշխատանքի ընդունվել որևէ զորամասում, ստիպված աշխատում է օրավարձով։

Այսօր ԼՂ բռնի տեղահանված մինչև 5 անձից բաղկացած ընտանիքների թիվ մեկ խնդիրը օժանդակությամբ նախատեսված գումարի սահմաններում բնակարան գտնելն Է։ Նույնիսկ, եթե հնարավոր լինի բնակարան ձեռք բերել նախատեսված գումարի սահմաններում, ապա այն հիմնանորոգելու կարիք կունենա։

Բովանդակությունը պարտադիր չէ, որ համընկնի ԵՄԱ-ի, Եվրոպական հանձնաժողովի եւ International Alert-ի տեսակետների հետ։

Այս մեդիա արտադրանքը պատրաստված է «Արցախից տեղահանված լրագրողների ադապտացիան հայաստանյան մեդիա միջավայրում» ծրագրի շրջանակներում, որն իրականացնում է Երեւանի մամուլի ակումբը՝ Եվրոպական հանձնաժողովի աջակցությամբ։ Ծրագրի գործընկերը International Alert-ն է: