Գլոբալ տաքացումը և Հայաստանը Տեղական մարտահրավերներ
Գլոբալ տաքացումն այլևս հեռավոր խնդիր չէ: Հայաստանում ջերմաստիճանի բարձրացումը, եղանակային պայմանների փոփոխությունը և ջրային ռեսուրսների կրճատումը մարտահրավերներ են ստեղծում, որոնք պահանջում են հրատապ գործողություններ: Ինչպե՞ս է ազդում Հայաստանի վրա գլոբալ տաքացումը, և ի՞նչ քայլեր կարող ենք ձեռնարկել հարմարվելու համար:
Ինչ երևույթ է գլոբալ տաքացումը
Գլոբալ տաքացումը տեղի է ունենում երկրի մթնոլորտում ջերմոցային գազերի կուտակման պատճառով, ինչը հանգեցնում է գլոբալ ջերմաստիճանի աստիճանական աճի: Մարդու կողմից այրվող հանածո վառելիքից անջատված ածխաթթու գազը(CO2), մեթանը (CH4) և ազոտի օքսիդը (N2O)՝ բարձրանալով մթնոլորտ, երկրագնդի վրա առաջացնում են թաղանթ, որը կլանում է երկրագնդի մակերևույթից անդրադարձվող արևի ճառագայթները և արդյունքում բարձրացնում երկրագնդի մթնոլորտի ջերմաստիճանը։
Ներկայացնում է Արմավիրի տարածաշրջանային պետական քոլեջի դասախոս, աշխարհագրական գիտությունների թեկնածու Աշոտ Գրիգորյանը։
Երբ այս գործընթացները տեղի են ունենում անտառահատումների, կանաչ տարածքների նահանջի և արդյունաբերական այլ գործոնների զուգորդությամբ, ապա գործընթացն ավելի է արագանում։
Կլիմայի նկատմամբ զգայուն տարածաշրջանում գտնվող Հայաստանի համար այս երևույթը էական բնապահպանական և սոցիալ-տնտեսական ռիսկեր է պարունակում։
Հայաստանը գլոբալ տաքացման երևույթի նկատմամբ բնակչության ոչ բավարար տեղեկացվածության մակարդակի խնդիր ունի։ Դպրոցական ծրագրերում գլոբալ տաքացումը որպես երևույթ բացակայում է։ Տրամաբանական է որ կբացակայի նաև երևույթը մեղմելու, կամ դրա դեմ պայքարելու միջոցառումները։ Իսկ հարմարվողականությունը, օրակարգից դուրս է մնացել։ Արմավիրի տարածաշրջանային պետական քոլեջի դասախոս, աշխարահագրական գիտությունների թեկնածու Աշոտ Գրիգորյանի մեկնաբանությամբ քոլեջի ուսումնակաան ծրագրում ներառված է գլոբալ տաքացման թեման։
Չորացող պտղատու այգիներ
Հայաստանի կլիմայական խոցելիությունը
Հայաստանում վերջին հարյուրամյակում միջին ջերմաստիճանը բարձրացել է մոտ 1.2°C-1.6°C- ով։ Տարեկան տեղումների քանակը 20-րդ դարի վերջին 6%-ով նվազում է արձանագրել: Կանխատեսումները ցույց են տալիս, որ մինչև 2050–2060թթ. տեղումները կարող են նվազել 10–20%-ով, իսկ մինչև 2071–2100թթ. այդ նվազումը կարող է հասնել 20–30%՝ համեմատած 1961–1990թթ. Բազային մակարդակների հետ։ Այս փոփոխությունները բաշխված են անհավասարաչափ՝ Արարատյան դաշտում և Հայաստանի հարավային շրջաններում սպասվում է ավելի ընդգծված նվազում, իսկ որոշ լեռնային շրջաններում սպասվում է տեղումների աննշան աճ։ Աճել է եղանակային էքստրեմալ իրադարձությունների՝ շոգերի և երաշտների, հաճախականությունը։ Այս փոփոխությունները սպառնում են Հայաստանի գյուղատնտեսությանը, որը կախված է կանխատեսելի եղանակից և բավարար ջրամատակարարումից։ Ձնհալի նվազումը կովկասյան լեռներից ազդում է մեր գետերի վրա, ներառյալ՝ Արաքսը և Հրազդանը, ինչը հանգեցնում է ջրի սակավության:
Հայաստանի գյուղատնտեսության ոլորտը, որտեղ աշխատում է բնակչության 34%-ից ավելին, գլոբալ տաքացման ազդեցությունների առաջնագծում է: Այնպիսի մշակաբույսերը, ինչպիսիք են ցորենը, խաղողը և ծիրանը, տեղումների փոփոխման պատճառով բախվում են բերքատվության նվազման:
Գյուղացիական տնտեսություններն իրենց մաշկի վրա զգում են գլոբալ տաքացման հետևանքները։ Գյուղատնտեսական կուլտուրաների մոտ ավելացել է ոռոգման ջրի պահանջարկը, գնալով ավելանում է ոռոգման ջրի դեֆիցիտը։ Արմավիրի մարզում խորհրդային տարիներին կամ մինչև 2000 թվականը ոռոգման սեզոնը սկսվում էր մարտ ամսի երրորդ տասնօրյակից, իսկ այսօր այն մեկնարկում է մայիս ամսից։
Քաղաքային բնակավայրերը նույնպես շոգ են զգում, ջերմաստիճանի բարձրացումն ուժեղացնում է քաղաքային ջերմային կղզու էֆեկտը, հատկապես՝ Երևանում։
Արմավիրի մարզում 40 աստիճան տաքություն նախկինում գրանցվել է 8 տարին մեկ անգամ։ Վերջին 6 տարիների ընթացքում 40 և ավելի ջերմաստիճան արձանագրվում է ամեն տարի, այն էլ՝ տևական ժամանակով։
Գլոբալ տաքացման տեղական ազդեցությունները
Աղակալվող գյուղատնտեսական հողատարածքներ.
Քայլեր դեպի հարմարվողականություն
Գլոբալ տաքացմանը հարմարվելը պահանջում է անհապաղ գործողություններ: Հայաստանը վավերացրել է Փարիզի համաձայնագիրը՝ պարտավորվելով մինչև 2030 թվականը նվազեցնել ջերմոցային գազերի արտանետումները 40%-ով: Տեղական նախաձեռնությունները, ինչպիսիք են անտառվերականգնման ծրագրերը, ջրի պահպանման տեխնիկան և վերականգնվող էներգիայի նախագծերը, օգնում են մեղմել կլիմայի փոփոխության հետևանքները: Կրթական արշավները նաև բարձրացնում են իրազեկվածությունը կայուն պրակտիկայի մասին։
Գլոբալ տաքացման դեմ պայքարի արդյունավետությունը ուղիղ համեմատական է հասարակության տեղեկացվածության մակարդակին։ Հասարակությունը, հատկապես գյուղական բնակավայրերում, գիտեն, որ կա նման երևույթ, որը վնասակար ազդեցություն է ունենում գյուղատնտեսության վրա, սակայն բավարար տեղեկացված չեն՝ ինչո՞ւ է երկրագունդը տաքանում, ինչպե՞ս մեղմել տաքացումը և ինչպե՞ս հարմարվել իրավիճակին։
Յուրաքանչյուր քաղաքացի իր դերն ունի գլոբալ տաքացման դեմ պայքարում՝ անկախ նրանից, թե էներգաարդյունավետ տեխնոլոգիաների ընդունումը, թափոնների կրճատումը կամ կայունությունը խթանող քաղաքականության աջակցությունը, փոքր գործողությունները կարող են հանգեցնել մեծ փոփոխությունների: Գլոբալ տաքացման նկատմամբ զգայուն Հայաստանի ապագան կախված է մեր այսօրվա ընտրությունից և ինստիտուցիոնալ գործողություններից։
Գործողության կոչ
Made on
Tilda