2019 թվականի պետական բյուջեով նախատեսված էր Պետական աջակցության ծրագրի շրջանակներում սուբսիդավորել խաղողի, ժամանակակից տեխնոլոգիաներով մշակվող ինտենսիվ պտղատու այգիների և հատապտղանոցների հիմնման համար գյուղացիական տնտեսությունների վերցրած վարկերի տոկոսադրույքի մինչև 10 տոկոսը։ Այս նպատակով պետական բյուջեից նախատեսված էր հատկացնել 211,8 միլիոն դրամ, սակայն, 2019թ-ի ընթացքում այս գումարից ծախսվեց ընդամենը 30,4 միլիոն դրամ: Սա նշանակում է, որ ծրագիրը կյանքի է կոչվել ընդամենը 13,4 տոկոսով։ Այստեղ հարց է առաջանում՝ ինչո՞ւ գյուղացիական տնտեսությունները չեն ցանկանում օգտվել պետության ընձեռած հնարավորությունից։ Փորձենք հասկանալ գյուղացիական տնտեսությունների մտավախությունները։
Ծրագրով նախատեսվում է ինտենսիվ այգիներ հիմնելու համար 8 տարի մարման ժամկետով սուբսիդավորվող տոկոսադրույքով վարկեր տրամադրել գյուղացիական տնտեսություններին։ Ըստ ծրագրի մեկ հեկտար պտղատու այգու համար տրամադրվելու է 18,7 միլիոն դրամ, իսկ խաղողի այգու համար՝ 10,8 միլիոն դրամ։ Վարկերի արտոնյալ ժամկետը սահմանվում է 5 տարի։
Ենթադրենք գյուղացին հիմնում է մեկ հեկտար ծիրանի կամ խնձորի արագաճ ինտենսիվ այգի և այդ նպատակով վերցնում է վարկ 18,7 միլիոն դրամ։ Եթե ամեն ինչ բարեհաջող ընթանա, գյուղացին առանց բերք ստանալու պետք է 5 տարի վճարի վարկի միայն տոկոսադրույքը, որը 5 տարում կկազմի 1,87 միլիոն դրամ։ Այնուհետև պետք է 3 տարում մարի վարկը՝ տարեկան տոկոսադրույքի հետ վճարելով 6,42 միլիոն դրամ։ Սա նշանակում է, որ գյուղացին մեկ հեկտարից պետք է ստանա տարեկան 65-70 տոննա ծիրան, որպեսզի կարողանա վարկը մարել, գումարած սպառած ոռոգման ջրի վարձը, բուժանյութերի և պարարտանյութի գումարները, այգու սպասարկման և մեխանիզացիայի գումարները: Նույնիսկ ամենաիդեալական պայմաններում նման բերքատվություն ապահովող ծառեր գիտությունը դեռ չի հնարել։ Իսկ եթե հանկարծ կարկուտ կամ ցրտահարություն տեղի ունենա, գյուղացին կկորցնի և՛ այգին, և՛ տունը։
ԾՐԱԳՐԻ ԲՈՒՍԱԲՈՒԾՈՒԹՅԱՆ ՀԵՏ ՀԱՄԱՊԱՏԱՍԽԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ
Ծրագրում բառ անգամ չի ասվում, թե որտեղից պետք է գյուղացին ձեռք բերի տնկիները: Կարելի է միայն ենթադրել, որ պետք է արտերկրից ներկրել։ Նման ենթադրություն կատարեց նաև Արմավիրի մարզի Ծիածան համայնքում 22 հեկտար ընկույզի ինտենսիվ այգի հիմնող Մ.Հովհաննիսյանը։Այգու հիմնման օրից 7 տարի է անցել: Ըստ արտերկրից ներմուծած տնկիների տեխնիկական պայմանների, չորրորդ-հինգերորդ տարում տնտեսությունը պետք է բերք հավաքեր, սակայն այսօր ընկուզենիներին նայելով կարելի է հաստատ ասել, որ 7 տարի հետո էլ այս ծառերը բերք չեն տա։ Խնդիրը կայանում է նրանում, որ տնկիները չեն հարմարվել հողին ու տեղի բնակլիմայական պայմաններին: Ստեղծված իրավիճակում կարելի է մեղադրել այգետիրոջը, ով հաշվի չի առել ռիսկերը, իսկ ինտենսիվ այգիների հիմնման համար ռիսկերն ավելի քան բավարար են՝ սկսած հողի բաղադրությունից մինչև կլիմա և օդի հարաբերական խոնավություն։
Արմավիրի մարզի Բամբակաշատ համայնքի բնակիչ Հրաչյա Հարությունյանը 2016 թվականին Իտալիայից ներկրված ծիրանենու տնկիներով մեկ հեկտար հողատարածքի վրա հիմնեց ծիրանի այգի։ Այգեգործության բնագավառի գիտակը, հաշվի առնելով շատերի ձախողված փորձը, իտալական ծիրանի արմատակալի վրա պատվաստեց հայկական ծիրանի տեսակներ և 2019 թվականին 5 տոննա բերք ստացավ։ 2020 թվականին ստացավ 13 տոննա ծիրան։ Հրաչյայի մեկնաբանությամբ, հաջորդ տարի 5 տարեկան այգուց 20-25 տոննա բերք է ակնկալում։
Համային առումով ստացված ծիրանը զիջում է մեր ավանդականին, սակայն ապրանքային տեսքով ու ամրությամբ, ինչը կարևոր է ճանապարհ տանելու համար, գերազանցում է ավանդականին։
ԳՅՈՒՂԱՑՈՒ ԶԳՈՒՇՈՒԹՅՈՒՆՆ ԱՐԴԱՐԱՑՎԱԾ Է
Այս երևույթները հաշվի առնելով, գյուղացիական տնտեսությունները վերապահումով են մոտենում ծրագրին: Արմավիրի մարզում 2018 թվականին ժամանակակից տեխնոլոգիաներով մշակվող ինտենսիվ պտղատու այգիների հիմնման համար վարկային տոկոսադրույքների սուբսիդավորում պիլոտային ծրագրի շրջանակներում նախատեսվել էր մարզում հիմնել 410 հա ինտենսիվ այգի: Ըստ մարզպետարանի պաշտոնական հաշվետվության՝ ծրագիրը չի իրականացվել: Ծրագիրը չի իրականացվել նաև 2019 թվականին։
Նախ Հայաստանը չպետք է հրաժարվի ավանդական մշակաբույսերից։ Հայկական ավանդական մրգերը միայն իրենց համային և որակական ցուցանիշներով կարող են մրցակցել արտաքին շուկաներում։
Իսկ եթե ինտենսիվ արագաճ այգիների անցումը այլընտրանք չունի, իշխանությունները նախ պետք է խրախուսեն խաղողի վազերի և պտղատու ծառատեսակների տնկարաններ ստեղծելու ծրագրերը կյանքի կոչելուն, որտեղ փորձարկումների միջոցով կընտրվեն և կարտադրվեն Հայաստանի բնակլիմայական պայմաններին հարմարվող ինտենսիվ արագաճ ծառատեսակներ ու խաղողի վազեր:
Այս ամենն իրականություն դառնալուց հետո միայն հնարավոր կլինի խոսել և խրախուսել ինտենսիվ արագաճ այգիներ հիմնելու ծրագրերը, - ասում է «Դավթյան Ֆարմս» ընկերության հիմնադիրն ու իր օրինակով կիսվում ֆերմերների հետ:
